علامت تجاری و انواع آن
علامت تجاری چیست و انواع آن کدام است؟ نشان تجاری باید دارای چه مشخصاتی باشد؟ اینها از بدیهی ترین پرسش هایی است که ذهن هر بازرگان و صاحب حرفه و تجارتی را که می خواهد وارد بازار کار شود به خود مشغول کرده است. در این بحث حمیدرضا محمدی مدیرعامل موسسه حقوقی دادگر نیک فرجام توضیحاتی در مورد علامت تجاری و انواع آن ارائه می دهد و در مطالب آتی بحث را بیشتر می شکافد:
اولین قانون در زمينه حمايت از مالكيت صنعتي "قانون ثبت علامات صنعتی و تجاری مصوب 1304 و نظامنامه آن" بود، بدنبال آن "قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب 1/4/1310 و آئین نامه اجرایی مربوط"به تصويب رسيد و سپس در اجرای اصل یکصدو بیست‌و سوم(123) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب جلسه مورخ 7/8/1386 کمیسیون قضائی و حقوقی مجلس شورای اسلامی مطابق اصل هشتادوپنجم(85) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که با عنوان طرح ثبت اختراعات طرحهای صنعتی، علائم و نامهای تجاری به مجلس شورای اسلامی تقدیم گردیده بود، پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت پنج سال در جلسه‌علنی روز چهارشنبه مورخ 3/11/1386 و تأیید شورای محترم نگهبان، ابلاغ گردید. از تاريخ لازم الاجراء شدن اين قانون، قانون ثبت علايم و اختراعات مصوب ۱/۴/۱۳۱۰و اصلاحات بعدي آن و آيين نامه هاي مربوط به آن ملغي شد.
ماده 1 قانون ثبت علایم تجاری و اختراعات در تعریف علامت تجاری می گوید: " علامت تجاری عبارت از هر قسم علامتی است اعم از نقش – تصویر – رقم – حرف – عبارت – مهر – لفاف – و غیر آن که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی ، تجاری یا فلاحتی اختیار می شود.
براساس ماده فوق نوع نشان تجاری جنبه حصری ندارد، بلکه می تواند با توجه به ابتکار افراد برای شناسایی محصولات واحدهای تولیدی ، صنعتی یا خدماتی مانند حمل و نقل زمینی ، هوایی یا دریایی به صورت کلمات ، حروف ؛ ارقام ؛ تصاویر باشد.
علامت تجاری باید دارای شرایط ویژه ی باشد به عنوان :
- باید با سایر علایم تجاری تمایز و تفاوت داشته باشد
- با نوع و جنس کالا نیز ارتباط تنگاتنگ نشان دهد
- باید توام با ابتکار و نوآوری ترسیم و تنظیم گردد و از اسامی عام و گمراه کننده در علامت استفاده نشود ، مثلاَ کلمه " شکر " را که عام و ویژه کالا و جنس خاص است ، نمی توان به عنوان علامت انتخاب نمود.
در ادامه به توضیح برخی از انواع علائم تجاری می پردازیم .
- علائم ساده
علائم ساده به دو صورت کلی طاهر می شوند:
- ممکن است از یک یا چند کلمه یا حرف تشکیل شود ، مانند " یک و یک " و " زمزم"
- یا به صورت نقش یا تصویر باشد مانند علامت " سوسمار " بر روی مداد و یا علامت "سیب گاز زده" روی گوشی اپل.
- علائم مرکب
در علامت مرکب معمولاَ کلمه و نقش با هم به صورت ترکیبی استفاده می شوند. همچنین علامت ممکن است به صورت تصویری باشد ، مانند منظره طبیعی کوه " سبلان " یا کوه " دماوند " برای تبلیغ آب معدنی و عکس دانشمندی همچون " پاستور " برای تبلیغ دارو.
- علامت فردی و جمعی
علامت فردی برای اشخاص معین حقیقی یا حقوقی استعمال می شود و مشخص کننده محصولات تجاری متعلق به آن ها می باشد مانند " ارج "
اما علایم جمعی برای تمییز محصولات معین یا اشخاص تهیه کننده از آن ها استفاده می شود مانند " سبلان " که برای تشخیص و تمیز عسل آن منطقه ( به طور کلی و بدون توجه به شخص معین ) از محل دیگر می باشد و یا " قالی کرمان " که از علایم جمعی است.
- علامت صوتی
علامت ممکن است به صورت صوتی و غیرمادی معرفی گردد، مانند آهنگ های موسیقی برای تبلیغ کالا که از رادیو یا تلویزیون و گاهی هم به همراه شعر پخش می شود. علامت صوتی به عنوان علامت تجاری در تعدادی از کشورها مانند فرانسه مورد قبول واقع شده است اما وفق بند الف و ب ماده 30 قانون جدید ثبت علائم مصوب 1386 ، ثبت علائم صوتی در ایران پذیرفته نیست.
- علایم کتبی
علایمی هستند که می توان آن ها را نوشت مانند اشخاص حقیقی یا حقوقی به شرط آنکه وجه امتیازی با سایر اسامی داشته باشند. بعضی از محاکم اسم اشخاص را به صورت عادی قابل استفاده برای علامت نمی دانستند و عقیده داشتند که باید شکل مخصوصی داشته باشند ولی امروزه این رویه متروک شده و استعمال نام اشخاص به صورت علامت رواج کامل پیدا نموده است. استعمال نام اشخاص اگر متعلق به سازنده جنس نباشد بدون اجازه صاحب آن قابل استفاده به عنوان علامت نیست.
انتخاب نام جغرافیایی برای محصولات در بعضی از قوانین منع شده ولی اغلب کشورها استفاده از نام های جغرافیایی را به عنوان علامت اگر موجب گمراهی مشتریان از لحاظ مبدا جنس نگردد، جایز می شمارند.
- کلماتی که به صورت ابتکاری یا تفننی به عنوان علامت انتخاب می شوند.
- جملات تبلیغاتی
- عنوان کتب و مجلات و روزنامه
- حروف و ارقام
- علایم تصویری
علایم تجاری تصویری، علایمی هستند که دارای شکل و تصویر مخصوصی می باشند مانند:
- مناظر طبیعی مانند کوه " سبلان " یا کوه " دماوند " برای تبلیغ آب معدنی و یا ساختمان های عمومی
- مدال ها که در روی اجناس گذارده می شوند یا حک می گردند.
- برچسب که عبارتست از ترکیب نوشته و تصویرهای مختلف
- عکس و تصاویر اشخاص در صورتی که عکس و تصویر صاحب علامت باشد،اشکالی ندارد ولی اگر عکس یا تصویر شخص دیگری باشد اجازه صاحب عکس لازم است.راجع به استفاده از عکس مشاهیر گذشته به عنوان علامت تجارتی نظر محاکم مختلف است.
- لفاف و ظروف کالا که در مورد لوازم آرایش و مشروبات به شکل مخصوص و یکنواختی عرضه می شود. این نوع علایم در کشورهایی که قانونی برای حمایت اشکال و ترسیمات صنعتی ندارند اهمیت زیادی دارند.
- حاشیه و دوره که تقریباَ در حکم برچسب قرار می گیرند.
- شکل خود کالا که در اغلب کشورها در صورتی که شکل مخصوصی داشته باشد به عنوان علامت تجارتی حمایت می شود.
علامت تجاری تصویری برای آنکه قابلیت ثبت داشته باشد ، می بایست شرایط و ضوابط ثبت در آن لحاظ شده باشد. علامت تجاری اصولاَ باید دارای خصوصیات ذیل باشد :
1- ابداع و نوآوری
علامت تجاری باید از خلاقیت و نوآوری برخوردار باشد.به عبارت دیگر می توان گفت علامت تجاری نباید تکراری و یا مشابه علایم مستعمل قبلی باشد. باید توجه داشت که علامت و طرح پیشنهادی نباید در مشاهده و نگاه افراد غیر متخصص،تداعی کننده علامت ثبت شده قبلی باشد ولو اینکه از منظر اثبات،عین علامت قبلی تلقی نشود.
2- صداقت و شفافیت
علایم تجاری باید از صداقت،شفافیت و روشنی و وضوح برخوردار باشند یعنی علامت تجاری باید به نحوی طراحی،ترسیم و تعیین می شود که موجب خطا، اشتباه، فریب و گمراهی مخاطب و مشاهده کننده نگردد. بدیهی است متصدی ثبت از ثبت طرح ها و نشان هایی که آرم و علامت شرکت و موسسه دیگری را تداعی نمایند خودداری به عمل می آورند.
3- تمایز و تشخص
علامت تجاری یک شرکت باید در میان علایم شرکت های مشابه، مشخص و متمایز باشد و ارزش اساسی داشته باشد و توسط افراد عادی به سهولت تمیز داده شود.
