عناصر کلاهبرداری

از جرایم شایع که مبتلا به فراوانی در جامعه حاضر دارد جرم کلاهبرداری است. متاسفانه افراد بسیاری در گیر این موضوع هستند و پرداختن اجمالی به این بحث  خالی از لطف نخواهد بود.

کلاهبرداری از جرایم علیه اموال و مالکیت اشخاص است . در جرایم علیه اموال نقض حقوق مالکانه اشخاص موضوع بحث است و ضمانت اجرایی آن نیز در قانون پیش بینی شده است.

 

کلاهبرداری نظام اقتصادی جامعه را به هم می‌زند همچنین در مقایسه با سایر جرایم ساختار اقتصادی جامعه را متزلزل می‌کند و موجب سلب اعتماد عمومی جامعه می‌شود . در حقیقت باید گفت وجود نابسامانی‌های اجتماعی در ظهور و بروز جرم کلاهبرداری در جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند همچنین تنزل اخلاق اجتماعی در ایجاد آن موثر است.

عناصر جرم کلاهبرداری

1- عنصر قانونی

ماده 1 قانون  تشدید  مجازات  مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری که در واقع عنصر قانونی جرم کلاهبرداری است  عنوان میدارد :‌

((هركس از راه حيله و تقلب مردم را به وجود شركتها يا تجارتخانه‌ها يا كارخانه‌ها يا موسسات موهوم يا به داشتن اموال و اختيارات واهي‌فريب دهد يا به امور غير واقع اميدوار نمايد يا از حوادث و پيشامدهاي غير واقع بترساند و يا اسم و يا عنوان مجعول اختيار كند و به يكي از وسايل‌مذكور و يا وسايل تقلبي ديگر وجوه و يا اموال يا اسناد يا حوالجات يا قبوض يا مفاصاحساب و امثال آنها تحصيل كرده و از اين راه مال ديگري را ببرد،‌كلاهبردار محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبش، به حبس از يك تا هفت سال و پرداخت جزاي نقدي معادل مالي كه اخذ كرده است محكوم‌مي‌شود.در صورتي كه شخص مرتكب بر خلاف واقع عنوان يا سمت ماموريت از طرف سازمانها يا مؤسسات دولتي يا وابسته به دولت يا شركتهاي دولتي يا‌شهرداريها يا نهادهاي انقلابي و بطور كلي قواي سه گانه و همچنين نيروهاي مسلح و نهادها و مؤسسات مأمور به خدمت عمومي اتخاذ كرده يا اينكه‌جرم با استفاده از تبليغ عامه از طريق وسايل ارتباط جمعي از قبيل راديو، تلويزيون، روزنامه و مجله يا نطق در مجامع و يا انتشار آگهي چاپي يا خطي‌صورت گرفته باشد يا مرتكب از كاركنان دولت يا مؤسسات و سازمانهاي دولتي يا وابسته به دولت يا شهرداريها يا نهادهاي انقلابي و يا بطور كلي از‌قواي سه گانه و همچنين نيروهاي مسلح و مأمورين به خدمت عمومي باشد، علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، از دو تا ده سال و انفصال ابد از خدمات‌دولتي و پرداخت جزاي نقدي معادل

مالي كه اخذ كرده است محكوم مي‌شود. )) ‌

تبصره 1 -در كليه موارد مذكور در اين ماده در صورت وجود جهات و كيفيات مخففه دادگاه مي‌تواند با اعمال ضوابط مربوط به تخفيف، مجازات‌مرتكب را فقط تا حداقل مجازات مقرر در اين ماده (‌حبس) و انفصال ابد از خدمات دولتي تقليل دهد ولي نمي‌تواند به تعليق اجراي كيفر حكم دهد.

‌تبصره 2 - مجازات شروع به كلاهبرداري حسب مورد حداقل مجازات مقرر در همان مورد خواهد بود و در صورتي كه نفس عمل انجام شده نيز‌جرم باشد، شروع كننده به مجازات آن جرم نيز محكوم مي‌شود.

‌مستخدمان دولتي علاوه بر مجازات مذكور چنانچه در مرتبه مدير كل يا بالاتر يا همتراز آنها باشند، به انفصال دائم از خدمات دولتي و در صورتي كه در‌مراتب پايين‌تر باشند به شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتي محكوم مي‌شوند.

2-عنصر مادی

آنچه که جرم کلاهبرداری را از سایر جرایم متمایز میکند  این است که در کلاهبرداری بر خلاف سرقت , مجرم به گونه ای عمل میکند که مالک فریب خورده و با میل و رضایت مال خود را در اختیار مجرم ( کلاهبردار ) قرار می دهد  که البته برای تحقق این موضوع انجام مانور متقلبانه و پیرو آن فریب و اغفال مال باخته شرط است .

به کار بردن حیله و تقلب و به تعبیر قانون ( مانور متقلبانه ) رکن رکین تحقق این جرم است.

از مهمترین مشخصه های کلاهبرداری این است که رفتار مرتکب  این جرم از فعل مثبت به وجود می‌آید. فعل مثبت در مقابل ترک فعل قرار دارد، بدین معنا که ترک فعل ولو با سوءنیت موجب تحقق کلاهبرداری نیست. به طور مثال نمی‌توان فروشنده مال را در مواردی که مبیع معیوب است و عیب را به خریدار بیان نمی‌کند، کلاهبردار دانست در واقع عدم اظهار حقیقت کلاهبرداری محسوب نمی شود.

برای تحقق کلاهبرداری، توجه به سه شرط ضروری است .

 اولا وسایلی که کلاهبردار به کار برده است، باید متقلبانه باشد. همچنین کلاهبرداری از جمله جرایم مقید به نتیجه است یعنی نتیجه‌ مورد نظر از ارتکاب جرم باید حاصل شده باشد.

دوم  اینکه فرد مال باخته باید در نتیجه توسل به وسیله فریب خورده باشد و در نتیجه این فریب، مال خود را در اختیار کلاهبردار قرار دهد. و نکته حائز اهمیت  این است که اغفال در نتیجه نداشتن ‌آگاهی ایجاد می‌شود بنابراین هنگامی که شاکی از متقلبانه بودن وسایل مطلع است، تحقق کلاهبرداری منتفی می‌شود  و در نهایت تسهیل وجوه یا اموال یا اسناد و امثال آنها چیزی که به وسیله کلاهبردارتسهیل میشود . باید مالیت داشته و دارای ارزش مادی باشد موضوع کلاهبرداری می تواند مال غیر منقول  نیز باشد بنابراین اگر شخصی از راه حیله و تقلب زمین ،خانه یا باغی را تصاحب می کند و مالک را فریب داده و او را وادار کند تا به قیمت ناچیزی منتقل نماید . به عنوان کلاهبردار قابل تعقیب است .

تحقق  جرم کلاهبرداری منوط به بردن مال غیر است کلاهبردار باید مبادرت به اخذ مال به زیان دیگری نموده باشد . بنابراین تنها قصد انجام جرم نیست بلکه باید در نتیجه تقلبات فوق ضررو زیانی به شخص فریب خورده وارد شده باشد یا وجود این لازم نیست استفاده کننده اصلی خود او باشد  ممکن است عاید شخص ثالثی گردد .

3-عنصرروانی

عنصر سوم مورد نیاز برای تشکیل جرم کلاهبرداری، عنصر روانی است. از عنصر روانی، تحت عنوان «سوء نیت» نیز یاد می‌شود.

سوء نیت  در جرم کلاهبرداری بر دو نوع است  سوء نیت‌ عام و سوء نیت خاص تقسیم می‌شود. سوء نیت عام در جرم کلاهبرداری این است که مرتکب قصد ارتکاب اعمال مادی فیزیکی ، یعنی توسل به وسایل متقلبانه را داشته باشد  ودر واقع عامد باشد.

سوء نیت خاص نیز به معنای داشتن قصد بردن مال غیر از سوی مرتکب است بنابراین توسل به وسایل تقلبی به قصد انتقام گرفتن و متضرر کردن رقیب در معامله عمل کلاهبرداری  نیست .

کلاهبرداری از جرایم عمدی است نیت  و قصد مجرمانه عنصر مهمی در شکل گیری کلاهبرداری است اما در خصوص انگیزه و تاثیر آن در عنصر معنوی جرم بایست گفت انگیزه هر چند هم مقبول باشد باز موجب توجیه عملیات متقلبانه نگردیده و  نافی تحقق جرم کلاهبرداری نیست و هر اقدامی در این راستا بعنوان کلاهبردرای قابل تعقیب است .