دعاوی تصرف
بر اساس ماده 35 قانون مدنی، تصرف همان "سلطه و اقتداری است که شخص برمال دارد، خواه مستقیم، خواه به واسطه دیگری."
لذا هرشخصی قدرت و اختیار اجرای حق در مال خود را دارد، بنابراین اگرشخص دیگری این قدرت و اختیار تصرف را از صاحب حق سلب کند، سه حالت متصور می‌باشد:
- تصرف عدوانی
- ایجاد مزاحمت
- ممانعت از حق
در هر کدام از موارد بالا بسته به نوع دعوای ایجاد شده و شرایط آن میتوان با طرح دعوای کیفری علیه طرف مقابل ، زمینه بازگشت حق به خود را فراهم نمود ، البته نظر به پاره ای شرایط گاهی هر کدام از این دعاوی کیفری قابلیت تبدیل به دعوای حقوقی را نیز دارا میباشند.
تصرف عدوانی
تصرف عدوانی به حالتی گفته می‌شود که فردی مالی را از تصرف دیگری بدون رضایت او خارج می‌سازد و خودش به صورت غیر قانونی متصرف آن می‌گردد.
ایجاد مزاحمت
حالتی است که شخص مزاحم بدون آنکه مال را از تصرف خارج کند، برای تصرفات او ایجاد مزاحمت می‌کند.
برای مثال شخصی با ریختن نخاله‌های ساختمانی جلوی درب ورودی منزل همسایه، نگذارد صاحب منزل وارد خانه خود شود.
ممانعت از حق
در این حالت شخص نه متصرف عدوانی است و نه مزاحم بلکه مانع از آن می‌شود که صاحب حق از حق خود استفاده کند.
برای مثال شخصی حق عبور از زمین دیگری یا حق استفاده از مجرای آبی ملک او را دارد ولی آن شخص جلوی آب را گرفته و نمی‌گذارد آب عبور کند. شاید از روی عرف بتوان این عمل را نوعی مزاحمت دانست ولی از حیث قانون این عمل ممانعت ازحق است.
در دعوی مزاحمت، مزاحم نسبت به استفاده از مال که درتصرف دیگری است، خلل ایجاد می‌کند در حالی که در اینجا بدون آنکه مزاحم استفاده ازعین مال شود فقط مانع استفاده ذی حق ازحق عبور یا حق استفاده ازمجرای آب و.... می‌شود.
دعوی حقوقی رفع تصرف عدوانی
هرگاه شخصي متصرف ملكي باشد و ديگري بدون مجوز قانوني يا با قهر و غلبه، ملك را به تصرف خود در‌آورد، متصرف قبلي مي‌تواند با مراجعه به دادگاه حقوقي و طرح دعواي رفع تصرف عدواني نسبت به بازپس‌گيري ملك خود از متصرف اقدام كند.
يكي از ويژگي‌هاي مهمي كه در خصوص دعاوي حقوقي رفع تصرف عدواني مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد، اين است كه خواهان دعوا نيازي به اثبات مالكيت خود نداشته و تنها با اثبات تصرف قبلي در ملك مي‌تواند اقدام به طرح دعوا عليه متصرف عدواني كند.
البته مدت زمان تصرف سابق خواهان بايد به انــدازه‌اي بـاشـد کـه او در عرف مـتصرف شناخته شود و اين مدت بنا بر نظر قاضي و عرف مي‌تواند متفاوت باشد. (قانون آيين دادرسي مدني سابق اين مدت زمان را يک سال معين کرده بود)
حتي اگر متصرف عدواني، مالك ملك بوده و براي احقاق حق خود اقدام به تصرف عدواني ملك كرده باشد، قانون اين اجازه را به متصرف ملك داده است تا با طرح دعوا و اثبات تصرف قبلي خود، رفع تصرف عدواني را از دادگاه درخواست كند. (حمایت آنلاین)
دعوی کیفری رفع تصرف عدوانی
جرم تصرف عدواني، اقدام به تصرف غيرقانوني املاك متعلق به ديگران است.
هر اقدامي كه در تسلط يا استيفاي مالك از ملك با محدوديت يا خطر روبه‌رو شود، مصداق تصرف بوده و اين تصرف مي‌تواند هم با ايجاد آثار تصرف و هم به صورت عادي و بدون ايجاد آثار تصرف باشد. به بيان ديگر، تصرف يك عمل عرفي بوده و شامل هر اقدامي مي‌شود كه مالكيت مالك را به خطر مي‌اندازد.
براي تحقق جرم تصرف عدواني نخست اینکه مال بايد مال غيرمنقول باشد و دوم اینکه متصرف يا مدعي، مالكِ ملك باشد. همچنين راضی نبودن مالك يا صاحب حق از تصرف ديگران نيز در اين خصوص يكي از شرايط است.
متصرف عدوانی حسب مورد به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.
تفاوت دعاوي حقوقي و كيفري رفع تصرف عدواني
براي طرح دعواي حقوقي رفع تصرف عدواني، احراز مالكيت متصرف قبلي ملاك نبوده و صرف احراز تصرف عرفي خواهان، دادگاه را مكلف به صدور حكم رفع تصرف عدواني و بازگشت آثار ناشي از تصرف مي‌كند .
اما در دعواي كيفري، شرايط این‌گونه نيست و بر اساس ماده 690 قانون، احراز مالكيت شاكي دعوا از اركان اصلي طرح دعواي كيفري رفع تصرف عدواني محسوب مي‌شود. چه اينكه اگر متصرف قبلي فقط بهره‌بردار ملك بوده و حق مالكيت نداشته باشد، حق اعمال دعواي كيفري را نداشته و تنها از مجاري حقوقي و مدني مي‌تواند حق خود را احقاق كند.
به بيان ديگر، در دعاوي كيفري، دادگاه فقط پس از احراز مالكيت مي‌تواند حكم به محكوميت متصرف داده و او را مستحق مجازات معرفي كند. (حمایت آنلاین)
