انواع مجازات
مجازات‌ها در یک دسته‌بندی کلی به سه دسته «اصلی»، «تکمیلی» و «تبعی» تقسیم می‌شوند:
مجازات اصلي مجازاتي است كه حسب مورد و به طور خاص در قوانين جزايي براي هر جرمي پيش‌بيني مي‌شود
همچنین قاضي مي‌تواند براي تكميل مجازات اصلی، مجازات ديگري را نیز در نظر بگيرد كه در اصطلاح به آن مجازات تكميلي گفته می‌شود.
مجازات تبعي نیز مجازاتی است كه تبعاً، براي محكوميتي بار مي‌شود و نيازي به قيد آن در حكم دادگاه وجود ندارد.
مجازات‌های تکمیلی و تبعی مجازات‌هایی است که به حکم قانون یا دادگاه با مجازات اصلی جمع می‌شود و علاوه بر مجازات اصلی برای محکومان اجرایی می‌شود. با این تفاوت که مجازات‌های تبعی به تبع محکومیت و به حکم قانون اعمال می‌شود و مجازات‌های تکمیلی به تبع محکومیت اما به حکم دادگاه تعیین می‌شود.مجازات تكميلي زماني مصداق پيدا مي‌كند كه قانونگذار به قاضي اجازه مي‌دهد علاوه بر مجازات اصلي و در کنار آن، مجازات‌هاي تكميلي را نیز در راي خود صادر كند. ويژگي بارز مجازات تكميلي، اختياري بودن آن است. به این معنا كه قاضي مي‌تواند از مجازات تكميلي در كنار مجازات اصلي استفاده كند. (دادگران)
مجازات اصلی
مجازات اصلي مجازاتي است كه حسب مورد و به طور خاص در قوانين جزايي براي هر جرمي پيش‌بيني مي‌شود .
مجازات های اصلی عبارتند از حد، دیه، قصاص، تعزیر
حد:
حد به مجازاتي گفته مي‌شود که نوع و ميزان و کيفيت آن در شرع تعيين شده است، وهر بار که قوانين کیفری اصلاح شود مقررات مربوط به حدود تغيير چنداني نخواهد کرد.
در شرع مشخصات اين مجازات از نظر نوع، ميزان و کيفيت مشخص شده است، به‌عنوان مثال حد مصرف مشروبات از نوع تازيانه و ميزان آن براي زن و مرد هشتاد تازيانه است. بعضي حد را به معني تازيانه محدود مي‌کنند در حالي که حد ممکن است مصداق‌هاي مختلفي داشته باشد مثلاً قطع انگشتان نيز در شرايطي ممکن است حد سرقت باشد.
دیه:
ديه نوعي مجازات مالي است و گاهي شکل جبران خسارت به خود مي‌گيرد و عبارت است از مالي که در شرع مقدس براي ايراد جنايت غيرعمدي بر نفس، اعضا و منافع يا جنايت عمدي در مواردي که قصاص ندارد به موجب قانون مقرر مي‌شود.
ميزان ديه ممکن است در شرع تعيين شده باشد در اين صورت به آن «ديه مقدر» مي‌گويند يا ممکن است در شرع ميزان دقيق آن تعيين نشده باشد که به آن «ديه غيرمقدر» مي‌گويند.
در صورتي که شخصي به صورت غيرعمدي و بدون سوءنيت به ديگري جنايتي وارد کند در اين صورت بايد ديه بپردازد. علاوه بر اين، اگر ايراد جنايت عمدي باشد اما به هر دليلي قصاص اجرا نشود باز هم ديه پرداخت مي‌شود.
قصاص:
یکي از سنگين‌ترين مجازات‌هاي موجود در نظام کيفري کشور قصاص است. قصاص بر دو نوع است:
نوع اول قصاص نفس است.
نوع بعدي قصاص عضو است که مجازات اصلي جنايات عمدي بر اعضا و منافع محسوب مي‌شود.
قصاص مجازات «اصلي» اين جرايم است اما ممکن است بعد از گذشت اولياي دم يا شاکي به «ديه» تبديل شود. در اين شرايط ديه مجازات اصلي نيست بلکه به دليل گذشت و تراضي اين مجازات مورد حکم قرار گرفته است. اين مجازات از جمله کيفرهاي شرعي بوده و در قرآن آيات زيادي وجود دارد که ناظر به اصل قصاص هستند.
تعزیرات:
مشخص است که جرايم تعزيري فقط يک دسته از جرايم را تشکيل مي‌دهند اما جرايم متعددي در دايره جرايم تعزيري قرار مي‌گيرند. به گفته وي، ويژگي مشترک جرايم تعزيري در اين است که همه به نوعي نقض مقررات حکومتي و محرمات شرعي محسوب مي‌شوند بدون آنکه نوع، ميزان و چگونگي مجازات آنها در شرع تعيين شده باشد.
به‌عنوان مثال جرم بودن مواد مخدر و مجازات آن در شرع تعيين نشده يا جرايم رايانه‌اي پيش از اين وجود نداشته است که شرع نوع و ميزان مجازات آنها را تعيين کند اما اکنون با توجه به مقتضيات جامعه اين اعمال جرم است و در گروه جرايم تعزيري قرار مي‌گيرد.
در ماده 18 قانون مجازات اسلامی آمده است که: «تعزير مجازاتي است که مشمول عنوان حد، قصاص يا ديه نيست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعـي يا نقض مقررات حکومتي تعيين و اعمال مي‌گردد. نوع، مقدار، کيفيت اجرا و مقررات مربوط به تخفيف، تعليق، سقوط و ساير احکام تعزير به موجب قانون تعيين مي‌شود.»
