انحصار وراثت
مرگ رخدادی اجتناب ناپذیر است که دیر یا زود برای هر فردی اتفاق می‌افتد. شاید یکی ازچالش برانگیزترین امور پس از فوت یک فرد تقسیم ارثیه به طور صحیح بین وراث باشد ؛ آن هم در شرایطی که بازماندگان سوگوار از دست دادن عزیزشان هستند و مسلما در وضعیت روحی روانی نامناسبی قرار دارند. گاه برخی از ورثه نمی خواهند به این زودی ها دست به دارایی بازمانده بزنند و راضی به تقسیم ارثیه نمی شوند و گاه حتی منکر وارث بودن فرد خاصی می شوند. این نگرانی ها و ناراحتی ها در شرایط ویژه از دست دادن یک عزیز، باعث ایجاد تنش و درگیری های گاه عمده ای می شود. غافل از این که قانون تکلیف همه چیز را مشخص کرده و جای هیچ نگرانی و چک و چانه زدنی نیست. برای آشنایی با حقوق وراث و چگونگی درخواست ارثیه و مشخصا سهم الارث با وکیل پایه یک دادگستری حمیدرضا محمدی گپ و گفتی داشته ایم:
حمیدرضا محمدی می گوید فرد تا زنده است می تواند برای دارایی خود هر تصمیمی میخواهد بگیرد و به هرکس تمایل دارد بذل و بخشش کند. لیکن اموال و دارایی فرد پس از فوت و کسر دیون و مخارج ، به صورت قهری و جبری به بازماندگان انتقال می یابد که این امر آثاری از جمله لزوم تعیین تكلیف مایملك و میزان سهم و حقوق وراث را به دنبال دارد. اما برای اینکه وراث بتوانند سهم‌الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است منحصربودن و سهم‌الارث هر یک از آنها در دادگاه بررسی و اثبات شود. به عبارت دیگر برای تعيين تکليف ميراث هرکس پس از فوت، ابتدا بايد ورثه را تعيين کرد. رسيدگي به اين امر از سوي مرجع قانوني و با رعايت تشريفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» و راي صادر شده را «تصديق يا گواهي انحصار وراثت» مي نامند. کارکرد گواهی انحصار وراثت نیز آن است که بدون انحصار وراثت، وضعیت ورثه و چگونگی تقسیم ترکه به طور رسمی روشن نمی‌شود.
مدیرعامل موسسه حقوقی دادگر نیک فرجام در پاسخ به سوال خبرنگار قضایی فارس درمورد مرجع صالح برای رسیدگی به امر انحصار وراثت می گوید براي صدور گواهي انحصار وراثت بايد به شوراي حل اختلاف آخرين محل اقامت دائمي متوفي مراجعه کرد.
ليکن بايد توجه کرد که رسيدگي به دعاوي درباره اصل و نسب، وصيت، توليت يا وقف که ممکن است پس از فوت متوفي ايجاد شود کماکان در صلاحيت دادگاه هاي عمومي است و چنين دعاوي حتي با توافق طرفين قابليت طرح در شوراي حل اختلاف را ندارد.
حمیدرضا محمدی اشخاص صالح برای ارایه دادخواست را، وراث متوفی می داند و می گوید اشخاص ذی‌نفع اعم از هر شخصی كه منفعتی در اموال متوفی داشته باشد، می‌تواند تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت کند. چنانچه وراث یا اشخاص ذی‌نفع متعدد باشند، نیازی به درخواست همگی آنها نیست و اقدام یك نفر از این افراد برای امضا و ارایه دادخواست كافی است.
این وکیل پایه یک دادگستری در تشریح مراحل و مدارک درخواست گواهی انحصار وراثت می گوید وراث پس از فوت متوفی باید لیست تمامی اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول او را به اداره دارایی حوزه محل سكونت متوفی ارایه و رسید آن را دریافت کنند و همراه با تقاضای گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف تقدیم کنند.
برای اقدام به این کار مدارکی از قبیل گواهی فوت، شناسنامه و کارت ملی متوفی و شناسنامه و کارت ملی ورثه لازم است. هم چنین اگر متوفی قبل از فوت، متاهل بوده باشد، ارایه سند ازدواج به انضمام اظهارنامه مالیاتی و استشهادیه ضروری است؛ بر اساس استشهادیه، شهود در دفتر اسناد رسمی شهادت می‌دهند که ورثه فرد متوفی که در تاریخی مشخص فوت کرده است، چه کسانی هستند. پس از آماده شدن این مدارک و ارایه آنها توسط ورثه به شورای حل اختلاف، این شورا به صدور گواهی حصر وراثت اقدام می‌کند.
حمیدرضا محمدی در پاسخ به این سوال که تکلیف فردی که به گواهی انحصار وراثت و تقسیم ارثیه اعتراض دارد چیست می گوید اگر فردی به گواهی صادرشده درباره انحصار وراثت اعتراضی داشت، می‌تواند اعتراض خود را اعلام کند، به طور مثال یکی از ورثه ممکن است اعتراض داشته باشد که نامش در گواهی قید نشده است . همچنین ممکن است موصی‌له (فردی که وصیت به نفع او انجام شده است) یکی از اعتراض‌کنندگان به گواهی انحصار وراثت باشد. به طور کلی اشخاصی که می‌توانند به گواهی انحصار وراثت اعتراض کنند، عبارتند از: الف- دادستان یا رییس حوزه قضایی: مطابق ماده 367 قانون امور حسبی، در همه مواردی كه دادستان تشخیص دهد كه متوفی بلاوارث بوده و درخواست اشخاص برای صدور تصدیق بی‌‌اساس است، می‌تواند به درخواست تصدیق وراثت اعتراض کند. همچنین وی می‌تواند در صورتی كه متوفی را بلاوارث بداند، به تصدیق انحصار وراثت در موردی هم كه تصدیق مسبوق به آگهی نبوده‌است، اعتراض كند و در هر حال دادستان حق دارد از رأی دادگاه تقاضای تجدیدنظر کند. البته تا زمانی كه برای محجور، قیم و برای غایب، امین معین نشده است، دادستان می‌تواند به نام محجور و غایب به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض کند که این موضوع در ماده 368 قانون امور حسبی بیان شده است. ب- اشخاص ذی‌نفع: در صورتی که گواهی انحصار وراثت به زیان وراث یا اشخاص ذی‌نفع صادر شود، هر یک از آنها می‌توانند به آن اعتراض کنند؛ مثلا اگر نام یکی از وراث متوفی در گواهی انحصار وراثت ذکر نشده باشد، نامبرده می‌تواند با ارایه دلایل و مستندات نسبت به صدور گواهی مزبور اعتراض کند. مطابق ماده 369 قانون امور حسبی، رای دادگاه در این مورد قابل تجدیدنظرخواهی است.
مدیرعامل موسسه حقوقی دادگر نیک فرجام درباره گواهی انحصار وراثت متوفی خارجی می گوید ماده 356 قانون امور حسبی بیان می‌کند: تصدیق صادره از مقامات صلاحیتدار كشور متوفی راجع به وراثت اتباع خارجه با انحصار آن پس از احراز اعتبار آن در دادگاه ایران از حیث صدور و رعایت مقررات مربوطه به اعتبار اسناد تنظیم‌شده در خارجه قابل ترتیب اثر خواهد بود. این ماده اعتبار گواهی انحصار وراثت صادره از مقامات صلاحیتدار کشور متوفی را که مربوط به وراثت اتباع خارجه یا انحصار آن است، منوط به احراز صدور آن و رعایت مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم‌شده در خارج کرده است. مقررات مربوط به اعتبار اسناد تنظیم شده در خارج از کشور نیز در ماده 1295 و 1296 قانون مدنی آمده است.
